Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du Một chặng đường gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc

Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du là nơi bảo quản và phát huy các giá trị khoa học, văn hóa của di tích lưu niệm Nguyễn Du thông qua các hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, trưng bày, giới thiệu các tài liệu, hiện vật, các di tích liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của Đại thi hào. Trải qua 60 năm hình thành và phát triển, công tác bảo tồn, tu bổ, phục hồi di tích luôn được quan tâm và đạt nhiều kết quả tích cực; các hoạt động nghiên cứu, sưu tầm và phát huy giá trị di sản ngày càng được triển khai hiệu quả, góp phần khẳng định vị thế của di tích trong đời sống văn hóa đương đại. Bước sang giai đoạn mới, Khu lưu niệm tiếp tục định hướng phát triển toàn diện, gắn công tác bảo tồn với ứng dụng công nghệ số, nâng cao chất lượng phục vụ và mở rộng không gian văn hóa Nguyễn Du – Truyện Kiều, hướng tới sự lan tỏa bền vững của giá trị di sản.

Ngày 28 tháng 4 năm 1962, Bộ Văn hóa có Quyết định số 313-VH/VP công nhận Miếu và mộ Nguyễn Du là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia. Năm 1965, nhân kỷ niệm 200 năm Ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765 - 1965), Khu lưu niệm Nguyễn Du được thành lập ngay trên quê hương của Đại thi hào, xã Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh. Năm 2012, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết số 1419/QĐ – TTg, công nhận Khu lưu niệm Nguyễn Du là Di tích quốc gia đặc biệt, khẳng định giá trị to lớn của di sản trong đời sống văn hóa tinh thần dân tộc. Ngày 21/06/2024, UBND tỉnh Hà Tĩnh ký Quyết định số 1520/QĐ – UBND công nhận Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du là điểm du lịch cấp tỉnh - đánh dấu bước phát triển mới, tạo động lực quảng bá, thu hút du khách trong và ngoài nước.

Hơn nửa thế kỷ hình thành và phát triển, đến nay Khu lưu niệm đã trở thành một không gian văn hóa quy mô, hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, gồm: Nhà thờ Đại thi hào Nguyễn Du, Nhà Văn thánh - Bình văn, chùa Trường Ninh, Đàn tế, bia đá Nguyễn Quỳnh, nhà thờ họ Nguyễn Tiên Điền, Khu lăng văn sự, Trung tâm di sản văn hóa Nguyễn Du, Phần mộ Đại thi hào Nguyễn Du, Đền thờ và mộ Nguyễn Nghiễm (thân phụ Đại thi hào Nguyễn Du), Đền thờ, mộ Nguyễn Trọng (chú ruột Đại thi hào Nguyễn Du) cùng hệ thống cảnh quan cây xanh và các công trình phụ trợ.

Việc trùng tu, tôn tạo, bảo quản, chỉnh trang các hạng mục tại Khu lưu niệm luôn được chú trọng. Đơn vị đã phối hợp với Ban quản lý xây dựng công trình dân dụng và công nghiệp tỉnh; Ban quản lý dự án ADB triển khai thực hiện tốt dự án Tu bổ các di tích gốc, dự án Quảng trường Nguyễn Du và cơ sở hạ tầng thuộc Quy hoạch Tổng thể Khu văn hoá Du lịch Nguyễn Du (giai đoạn 1). Nhiều hạng mục quan trọng được xây dựng, cải tạo, mở rộng góp phần hoàn thiện không gian di tích ngày càng khang trang, bền vững.

Toàn cảnh Khu lưu niệm Nguyễn Du hiện nay

Công tác nghiên cứu, sưu tầm, phát huy giá trị di tích được triển khai đồng bộ và hiệu quả. Đặc biệt, trong công tác sưu tầm hiện vật đơn vị thực hiện bằng nhiều hình thức điền dã, sưu tầm, đẩy mạnh tuyên truyền vận động trong cộng đồng, tiếp nhận hiện vật do cá nhân, tổ chức hiến tặng như: Ông Trần Phú Sơn ở Vân Hồ - Hà Nội hiến tặng 240 tư liệu hiện vật nhân dịp kỷ niệm 240 năm sinh của Đại thi hào Nguyễn Du; Dịch giả người Đức Franz Faber tặng cuốn Truyện Kiều dịch sang tiếng Đức, xuất bản năm 1964 tại Berlin; tiếp nhận cuốn Truyện Kiều bản tiếng Hàn từ Giáo sư, Tiến sĩ Ahn Kyong Hwan; tiếp nhận phiên bản mộc bản ghi chép về Đại thi hào Nguyễn Du từ Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV,…. làm phong phú thêm kho tư liệụ. Hiện nay, khu lưu niệm lưu giữ hơn 2.000 hiện vật, tư liệu, hình ảnh quý về cuộc đời, sự nghiệp của Đại thi hào Nguyễn Du, Truyện Kiều và dòng họ Nguyễn Tiên Điền, trong đó có nhiều hiện vật tư liệu quý như: Cuốn Truyện Kiều cổ nhất khắc in năm 1866; sưu tập Truyện Kiều bằng chữ nôm trên giấy dó, sưu tập đĩa gốm tích chị em Thúy Kiều du xuân gặp Kim Trọng, sưu tập gốm sứ tích Mai Hạc có đề thơ của Đại thi hào Nguyễn Du, những tư liệu này phục vụ nghiên cứu học thuật, giới thiệu tới công chúng và giáo dục di sản.

Bản Kiều cổ nhất bằng chữ Nôm, khắc in năm 1866

Bộ đĩa men lam trang trí tích Kiều

Công tác nghiên cứu, truyền thông, tuyên truyền, giáo dục, lan tỏa giá trị di sản về Nguyễn Du, Truyện Kiều luôn được quan tâm, đổi mới, nâng cao chất lượng: Khu lưu niệm phối hợp nghiên cứu, dịch thuật, biên soạn, xuất bản 11 đầu sách về Nguyễn Du, Truyện Kiều và các danh nhân họ Nguyễn Tiên Điền. Đồng thời lập trang thông tin điện tử nguyendu.org.vn thu hút hàng triệu lượt truy cập; phối hợp cơ quan truyền thông trung ương, khu vực và địa phương để xây dựng các phóng sự quảng bá về khu, chương trình giới thiệu tư liệu hiện vật về Nguyễn Du, Truyện Kiều. Công tác quảng bá, giáo dục di sản thông qua nhiều hoạt động được tổ chức: biểu diễn ca trù, trò Kiều, thi viết và trình diễn thư pháp Kiều, thi đọc và ngâm Kiều, sân khấu hóa trích đoạn Truyện Kiều; Lễ kỷ niệm ngày sinh, tưởng niệm ngày mất Đại thi hào Nguyễn Du được tổ chức thường niên; hoạt động trưng bày chuyên đề được tổ chức thường niên như: Trưng bày chuyên đề Bộ tranh minh họa Truyện Kiều gồm 150 bức khổ lớn; Truyện Kiều dưới góc nhìn minh triết Việt; Tranh bốn mùa trong Truyện Kiều; Đại thi hào Nguyễn Du qua tư liệu mộc bản triều Nguyễn; Đại thi hào Nguyễn Du – Ngàn năm nhớ mãi… Mỗi chuyên đề không chỉ góp phần lan tỏa giá trị tư tưởng, nghệ thuật Nguyễn Du mà còn mang đến trải nghiệm hấp dẫn cho công chúng, để tên tuổi, di sản của Đại thi hào Nguyễn Du không chỉ người Việt Nam mãi tự hào, tôn vinh mà được các bạn bè khắp năm châu biết đến và ngưỡng mộ. Trong quan hệ ngoại giao rộng mở, hội nhập quốc tế, nhiều nguyên thủ quốc gia khi gặp gỡ, giao lưu với Việt Nam đã mượn hình thức lẩy Kiều để thể hiện sự hiểu biết, tôn trọng văn hóa, con người Việt Nam, coi văn hóa là cầu nối để xây đắp hòa bình, hữu nghị, hướng tới tương lai.

Trong kỷ nguyên số, Khu lưu niệm Nguyễn Du đã ứng dụng mạnh mẽ công nghệ hiện đại trong công tác quản lý, trưng bày, giới thiệu và quảng bá di sản. Hệ thống tham quan thực tế ảo (AR, VR) cho phép du khách trải nghiệm không gian 3D sinh động mọi lúc, mọi nơi. Các điểm di tích được gắn mã QR song ngữ Anh – Việt, bảng thông tin tích hợp chip NFC giúp truy cập nhanh hình ảnh, video, bản đồ 3D và tư liệu khoa học. Việc ứng dụng công nghệ số giúp di sản trở nên gần gủi hơn với thế hệ trẻ, đồng thời mở rộng phạm vi tiếp cận di sản trên nền tảng trực tuyến, phục vụ nghiên cứu và giáo dục.

Hằng năm, Khu lưu niệm Nguyễn Du đã đón tiếp và phục vụ hàng trăm ngày lượt khách tham quan trong đó có các đồng chí Lãnh đạo Đảng và Nhà nước, Đoàn Đại sứ quán các nước tại Việt Nam như: Mỹ, Ấn Độ, Úc, Nhật Bản, Cộng hòa Slovakia, đoàn công tác UNESCO,… cùng đông đảo giới nghiên cứu, du khách trong nước và nước ngoài, văn nghệ sĩ, học sinh, sinh viên và các tổ chức đoàn thể nhân dân đến dâng hương, tham qua, trải nghiệm, nghiên cứu, tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp Đại thi hào Nguyễn Du và kiệt tác Truyện Kiều bất hủ.

Đồng chí Nguyễn Phú Trọng Tổng Bí thư BCH TW Đảng Cộng sản Việt Nam và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam, dâng hương tại phần mộ Đại thi hào Nguyễn Du, năm 2015

Từ thực tiễn công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản, Khu lưu niệm Nguyễn Du đặt ra các định hướng gìn giữ và phát huy giá trị di sản trong thời gian tới:

Thứ nhất: Hoàn thiện quy hoạch, bảo tồn, trùng tu các hạng mục xuống cấp và mở rộng không gian khu lưu niệm gắn với cảnh quan sinh thái.

Thứ hai: Nghiên cứu chỉnh lý, mở rộng không gian trưng bày, bổ sung trang thiết bị, phương tiện hiện đại, trong đó phải ưu tiên việc ứng dụng khoa học công nghệ số trong quản lý, trưng bày đồng thời tăng cường công tác sưu tầm hiện vật, tài liệu làm dày thêm các bộ sưu tập về Nguyễn Du và Truyện Kiều.

Thứ ba: Đẩy nhanh số hóa di tích, hiện vật, tài liệu bằng việc ứng dụng công nghệ, thiết bị điện tử thực hiện định dạng số về hình ảnh, âm thanh và câu chuyện của từng di tích, hiện vật, tài liệu. Việc số hóa di tích, hiện vật, tài liệu nhằm đáp ứng mục đích, yêu cầu bảo vệ, khai thác giá trị di sản và là bước đột phá để thay đổi trải nghiệm văn hóa và làm cho giá trị di sản về Nguyễn Du, Truyện Kiều hấp dẫn, đến gần với công chúng hơn.

Thứ tư: Khai thác phát huy giá trị Khu lưu niệm Nguyễn Du trong phát triển văn hóa và du lịch của vùng miền. Đây là một trong những vấn đề cần quan tâm trong công tác phát huy giá trị Khu lưu niệm hiện nay. Cần nghiên cứu, phối hợp, xây dựng, liên kết mở rộng các tuyến, điểm di sản trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh để du khách có cơ hội tiếp cận với hệ thống di sản văn hóa trên quê hương Hà Tĩnh.

Thứ năm: Đào tạo đội ngũ cán bộ, viên chức chuyên nghiệp chất lượng cao đáp ứng kịp thời kỳ hội nhập của đất nước. Cần tăng cường công tác đào tạo, tự đào tạo đội ngũ chuyên môn nghiệp vụ trên các lĩnh vực: Nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày, tu bổ, tôn tạo, truyền thông, công nghệ số,… đặc biệt cần chú trọng đến đội ngũ thuyết minh viên của di tích.

Trải qua hơn nửa thế kỷ gìn giữ và phát huy di sản văn hóa Nguyễn Du – Truyện Kiều trên chính quê hương của Đại thi hào, hành trình ấy là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của di sản giữa dòng chảy thời gian. Từ những ngày gian khó, trong bom đạn chiến tranh còn in dấu, đến hôm nay khi chuyển đổi số mở ra nhiều hướng đi mới trong công tác bảo tồn và quảng bá giá trị di sản, Khu lưu niệm Nguyễn Du vẫn luôn” trái tim” kết nối quá khứ với hiện tại. Nơi đây không chỉ lưu giữ ký ức về cuộc đời, sự nghiệp của Đại thi hào Nguyễn Du mà còn lan tỏa vẻ đẹp, tinh thần nhân văn sâu sắc của Nguyễn Du, Truyện Kiều đến muôn đời sau./.

Trần Thị Vinh - Lê Thị Vân