Nguyễn Du với làng quê Tiên Điền.*

Đầu năm Bính Thìn (1796), Nguyễn Du về quê Tiên Điền, kết thúc "10 năm gió bụi" ở Thái Bình và ở lại đây cho đến năm 1802. Đây là lần nhà thơ ở Tiên Điền lâu nhất, hơn 6 năm; cộng với những lần qua lại ghé về và những lần nghỉ phép lúc làm quan, thì trong cuộc đời 15 năm, Nguyễn Du chỉ ở quê cha đất tổ chưa đầy 8 năm.

Cây Đại trong Khu vườn cũ của Đại thi hào Nguyễn Du. Ảnh Văn Thành

Tiên Điền là đất lắm quan, nhưng là nơi "địa bạc dân bần". Ruộng không đủ cày, nông dân phải làm thêm nhiều nghề khác để sống: làm thợ, làm bánh trái, nón tơi,.. "Quê nhà nắng sớm mưa mai, đã buồn giở đến lịp tơi càng buồn".

Sau cơn binh hỏa, nhà của cha mẹ bị đốt trụi⁽²⁾. Nguyễn Du về xóm Tiền Giáp (/?) ⁽³⁾ dựng ngôi nhà nhỏ trong một thửa vườn thưa thớt để cùng vợ trú thân. "Đầu sông long vĩ một gian nhà" ⁽⁴⁾. Nhà thơ sống trong cảnh đói cơm rách áo, vợ con nheo nhoc, thường là: "trong bếp suốt ngày không có lửa"⁽⁵⁾, lại bệnh tật liên miên, có khi nằm mấy tháng liền không có thang thuốc.

Tinh thần lại càng bi đát hơn. Sau mười lăm năm, nhất là sau "mười tuần lao ngục", chí "phục quốc" đã nguội lạnh. Nguyễn Du chán ngán chỉ mong được yên ổn, xa lánh sự thế, nhưng có bao giờ lóng được thư thái! Nhà thơ tìm sự an ủi trong chống sách nát, trong đóa hoàng hoa, và cả trong chén rượu, nhưng cũng chẳng ăn thua. Có lúc Nguyễn Du muốn đi tu, Nguyễn Du giao du với các nhà sư, nghiên cứu phật lão, nhưng cũng không xong.

Nguyễn Du giao tiếp với nhiều tao nhân, mặc khách, đi lại, trao đổi thư từ... đồng thời cũng trà trộn trong đám bình dân. Các cụ Tiên Điền xưa, kể lại: "Hầu thường đi vào nhà dân trong làng xóm, chuyện trò, hỏi han đủ chuyện hoặc thơ thẩn ngoài đồng, có khi ngồi với đám trẻ chăn trâu, hát, thả diều... Hầu rất thích tiếng sáo, tiếng tù và. Có lúc Hầu đứng bên giếng nghe các cô gái làng đến gánh nước nói chuyện. Có khi Hầu ra ngồi bờ sông ngắm cảnh, rồi xuống thuyền chài xem đánh cá. Khi được cá Hầu cũng thích thú reo to...Có những đêm, Hầu lang thang trong làng đến khuya mới về, hoặc mượn chiếc thuyền con, xuống nằm ngủ đến sáng".

Đi săn là cái thú của Nguyễn Du rất mê, các cụ xưa kể rắng:

"Suốt chín mươi chín ngọn Ngàn Hống, không nơi nào là Hầu không đặt chân đến. Hầu thuộc từng cái động, từng con khe. Thường thì Hầu đi săn cho vui, nhưng chẳng mấy khi được mồi...⁽⁶⁾.

Ngày nay, ở Tiên Điền còn có truyền lại một bài vè rất cổ nói về phường săn Ngàn Hống, tương truyền từ thời Nguyễn Du, có những câu:

"Rủ nhau họp lại một phường,

Để mà săn bắn làm phường vui chơi,

Đệ niên xuân thủ tế rồi,

Cứ như cơm gạo một người ba ngay

Kim Ngân, phù, tửu sắp bày, Trú chen (?) thiện lộc năm nay nhờ thần..."

"... Đói hươu sau trại đồn điền

Cốc kêu sau Én, lên miền rú đây..."⁽⁷⁾

Hát ví cũng là sở thích của nhà thơ. Hồi ấy ở Tiên Điền rất thịnh hành hát ví, hát phường nón, phường vải...

" Có những thời gian, Hầu đánh đàng sang Tràng Lưu cùng các ông bạn phường hát vải. Nhưng thường thì Hầu cùng các nho sĩ đi hát với phường nón, phường vải trong làng. Có cô gái tên là Cúc đã nhiều tuổi nhưng chưa có chồng, lần ấy Hầu đóng vai người "gà" chuyện. Một anh con trai ví:

"Trăm hoa đua nở mùa xuân,

Cớ sao Cúc lại muộn mằn về thu?"

Hầu gà cho cô gái:

" Chỉ vì ham chút sắc vàng,

Cho nên Cúc mới dềnh dàng về thu"⁽⁸⁾.

Sau này khi làm quan trong kinh, được về nghỉ ở quê, ra đi, Hầu gặp một cô giá dắt trâu ăn bên đường, Cô ta nhìn Hầu, mỉm cười, rồi khe khẽ hát:

"Cái tình là cái chi chi,

Anh làm Tham tri em đã biết rồi.

Cõi phù sinh được mấy anh ơi..."

Hầu nhớ ra khi đó là cô Tuyết, đã cùng mình hát ví trước kia. Biết cô có ý chê mình ra làm quan, Hầu mỉm cười rảo bước...".

Ở quê nhà một thời gian, Nguyễn Du thấy lòng mình yên tĩnh, thanh thản hơn: " Núi Hồng một màu soi bóng xuống làn nước phẳng, nơi thanh tịnh này, kẻ hàn sĩ có thể ở được"⁽⁹⁾; "Ở ẩn buồn đến cực độ, bỗng thấy vui"⁽¹⁰⁾; " Sông Lam, núi Hồng đẹp vô cùng⁽¹¹⁾; và  "Trăng sáng chiếu giếng xư: nước giếng không nổi sóng, không bị người khuấy lên; lòng này không lay chuyển, dù bị người khấy lên, lay chuyển một lúc lại lặng...⁽¹²⁾.

Theo chúng tôi, có nhiều khả năng trong khoảng thời gian sáu năm ngắn ngủi ở Tiên Điền, Nguyễn Du đã viết phần lớn tác phẩm của mình, trong đó có hai cuốn văn nôm nổi tiếng đưa ông len hàng thi bá: "Văn Chiêu hồn" và "Truyện Kiều". Chính sự nghiệp văn chương của nhà thơ đưa đến cho làng Tiên Điền vinh dự lớn.

Nguyễn Du còn để lại cho đất Tiên Điền một kỷ vật đặc sắc, một loại cây đặc sản quý giá: loại hồng gát quả to, hình vuông dài, ruột vàng, vị ngọt, không có hạt nên muốn trồng, phải chiết rễ. Giống hồng này được gọi là "hồng Nghi Xuân" hay "hồng tiến" (vì xưa dược chọn làm phẩm vật dâng vua). Tương truyền, Nguyễn Du, khi đi sứ Trung Quốc đã lấy giống từ Quảng Tây đưa về ⁽¹³⁾./.

 --------------------

Chú thích:

*. Theo lời kể của các cụ già ở Nghi Xuân và một số sách báo.

1. Bài" Thác lời người con trai phường nón Tiên Điền gửi cô gái phường vải Tràng Lưu".

2. Năm 1971, nhân vụ anh Nguyễn Du là Nguyễn Quýnh chống lại Tây Sơn, làng Tiên Điền và họ Nguyễn nhà cửa bị đốt phá hết. Khoảng năm 1792, Nguyễn Nễ có sửa chữa lại một số đình miếu...

3. Theo các cụ Nghi Xuân thì lúc dầu Nguyễn Du về ở gần một lùm hoang, sau dời về khu vườn này, cuối cùng lại ra ở gần vườn lưu niệm bây giờ.

4,5. Trích ý thơ Nguyễn Du.

6. Xem têm bài "Nguyễn Du với thú đi săn", trong tập này.

7. Bài vè sưu tầm ở Tiên Điền. Chưa có căn cứ để xác minh là bài xuất hiện thời Nguyễn Du.

8. Có người nói rằng cô Cúc ở Tràng Lưu, có người cho giai thoại này lại của người khác.

9,10,11,12. Trích ý thơ Nguyễn Du.

13. Trước dây một tài liệu nói giống hồng này là do Nguyễn Nễ lấy về, xem bài "Tiên Điền, quê hương của Nguyễn Du" của T.K.Đ; báo "An ninh Nghệ Tĩnh" và báo "Văn hóa Nghệ thuật" (Bộ Văn hóa). Nhưng theo cụ Nguyễn Mai, cháu họ bốn đời của cụ Nguyễn Du kể,  cụ Lê Thước viết lại thì chính Nguyễn Du lấy giống về. Nguyễn có chiết tặng bạn bè trong Kinh. Hiện nay ở vườn An Hiên của gia đình bà Tùng (vợ ông Nguyễn Kim Chi, nguyên Tuần phủ Hà Tĩnh) còn cây hồng lớn gốc Tiên Điền.

Theo Thái Kim Đỉnh / Giai thoại và tư liệu Nguyễn Du và Truyện Kiều - NXB Nghệ An, năm 2002.

Nguyễn Du ảnh hưởng thế nào tới văn chương Việt Nam?

“Nguyễn Du là đại diện sáng giá cho những ai làm thơ, chọn ngôn ngữ làm phương tiện cho nghề và nghiệp của mình”, GS Phong Lê đã nói như vậy ở Hội thảo “Ảnh hưởng của Nguyễn Du với văn chương hiện đại” tổ chức tại Hà Nội ngày 13.10.

Xem tiếp

Mùi vị trong Truyện Kiều.

Để giải thích Truyện Kiều, các nhà nghiên cứu thường dựa vào các hành động, sự kiện, ngôn ngữ nhân vật, ngôn ngữ người kể chuyện... Tuy nhiên không chỉ có các yếu tố thi pháp nói trên có giá trị trong việc giải thích mà còn có các yếu tố khác, như mùi vị chẳng hạn.

Xem tiếp

Cái tâm - cốt lõi của nhân văn Nguyễn Du

Truyền thống văn hiến bao đời của đất nước và quê hương, ghi nhận một tài năng xuất chúng: Đại thi hào, Danh nhân văn hóa Nguyễn Du (1765-1820). Vinh dự cho đất Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh có được người con đã thăng hoa để trở thành một thiên tài của lịch sử, của nhân loại và của mọi thời đại.

Xem tiếp

Nguyễn Du tầm cao tư tưởng và chiều sâu văn hóa.

Tại hội thảo quốc tế Đại thi hào dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Du: Di sản và các giá trị xuyên thời đại ngày 8.8, trên 100 tham luận, bằng các cách tiếp cận khác nhau, các đại biểu đã đề cập tới nhiều vấn đề mới liên quan đến tầm cao tư tưởng và chiều sâu văn hóa Nguyễn Du cũng như tài nghệ sử dụng ngôn từ, tổ chức tự sự của ông trong Truyện Kiều.

Xem tiếp

Dòng họ Nguyễn Tiên Điền - suối nguồn văn hóa nuôi dưỡng tâm hồn Tố Như

Bao giờ Ngàn Hống hết cây/ Sông Rum hết nước, họ này hết quan” là câu ca nói về truyền thống khoa bảng của dòng họ Nguyễn Tiên Điền ở Nghi Xuân. Cùng với sự ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa bản địa, dòng họ nổi tiếng về văn chương, khoa bảng dưới thời Lê trung hưng ấy là suối nguồn trong mát thẩm thấu, nuôi dưỡng tâm hồn Đại thi hào Nguyễn Du...

Xem tiếp

Ngẫu hứng cùng Truyện Kiều

Thơ có ích gì không? Thơ là sứ giả của văn hóa ngoại giao đấy chứ? Tháng 11-2000, Bill Clinton - Tổng thống đầu tiên của Mỹ thăm Việt Nam sau 25 năm chiến tranh kết thúc, ông “lẩy Kiều” : Sen tàn cúc lại nở hoa Sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân

Xem tiếp

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5
• 6
• 7
• 8
• 9
• 10
• 11
• ...
• 34
• »

Tính tuổi chị em Thúy Kiều bằng ... ngữ pháp

1.Truyện Kiều nói mãi không cùng. Vậy cho nên chỉ một vấn đề nhỏ là tuổi của ba chị em Kiều cũng đã thu hút nhiều nhà nghiên cứu và biên khảo tham gia tranh luận. Tựu trung có hai quan điểm.

Xem tiếp

Những giai thoại về bói Kiều.

Truyện Kiều là một hiện tượng lạ trong văn học thế giới, được dùng làm sách bói. Có hai câu hỏi: 1. Vì sao Truyện Kiều trở thành sách bói; 2. Vì sao bói Kiều lại nghiệm.

Xem tiếp

Nỗi nhớ nhà của nàng Kiều

Trong Truyện Kiều có 5 lần Đại thi hào Nguyễn Du tả về nỗi nhớ của Kiều: Lần thứ nhất, Kiều rời nhà từ Bắc Kinh về Lâm Tri cùng Mã Giám Sinh; lần hai, ở lầu Ngưng Bích; lần ba, ở lầu xanh; lần bốn, ở nhà Thúc Sinh và lần thứ năm ở nhà Từ Hải.

Xem tiếp

Đi tìm bản thảo "ĐOẠN TRƯỜNG TÂN THANH” của Nguyễn Du

Khi Nguyễn Du mất, vua Minh Mạng cho người đưa câu đối và lễ vật sang phúng viếng đồng thời thu về Cung tất cả những sổ sách, giấy tờ có trong nhà Nguyễn Du. Chắc rằng sau này khi đưa về " Ngự tiền thư viện " nhà vua đã cho người kiểm tra, nhưng không thấy có gì tỏ ra nguy hiểm nên đã cho vào kho cất kỹ.Trải qua 126 năm (từ 1820 đến 1946 ) với mười một đời vua kế tiếp nhau - sau Minh Mạng, cũng không có vị vua nào đoái hoài gì đến bó tài liệu của Nguyễn Du. Tháng 12- 1946, bọn Pháp tấn công chiếm kinh đô Huế, cụ Nguyễn Đình Ngân được lệnh đưa tất cả các loại sổ, sách, tài liệu... của "Văn hóa viện " chuyển ra huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên để chờ tàu hỏa chuyển ra Bắc. Kháng chiến bùng nổ. Mặt trận Huế vỡ ! Mặt trận có ở khắp nơi. Để ngăn các cuộc hành quân của giặc Pháp. Ủy ban Kháng chiến Toàn quốc " ra lệnh "Tiêu thổ Kháng chiên", đồng bào ở đô thị làm " vườn không nhà trống " và đi" tản cư”. Đường sắt, đường ô tô, ta đều chủ động phá hỏng để cô lập kẻ thù. Chuyến tàu hỏa mà cụ Nguyễn Đình Ngân chờ đợi không còn nữa ! Các cán bộ của " Văn hóa viện " cũng đi "tản cư” với hành trang gọn nhẹ, chuyển sang làm công tác thông tin, tuyên truyền cho cuộc " Kháng chiên thần thánh " - Cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện và trường kỳ gian khổ, để lại sau lưng Kinh thành Huế bị giặc chiêm đóng! Giặc Pháp tiến đánh Phong Điền. Nhiều làng mạc bị đốt cháy! Số phận bó " di cảo của

Xem tiếp

Dịch Truyện Kiều sang tiếng Nhật

Hiện nay, Truyện Kiều được dịch ra ít nhất là 23 thứ tiếng với gần 70 bản dịch khác nhau. Ngôn ngữ được dịch nhiều nhất là tiếng Pháp, 15 bản. Kế đến là tiếng Anh, Hán văn và tiếng Hoa đều khoảng 12 bản. Tiếng Nhật đứng thứ tư với 5 bản dịch. Sau đó là các thứ tiếng Nga, Tiệp, Ba Lan, Hungary, Đức, Ý, Tây Ban Nha, Hy Lạp, Thụy Điển, Hàn Quốc… Và cả các thứ tiếng ít ai nghĩ tới như: Quốc tế ngữ, Mông Cổ, Lào, Thái, Ả Rập…

Xem tiếp

• «
• 1
• ...
• 7
• 8
• 9
• 10
• 11
• 12
• 13
• 14
• 15
• 16
• 17
• ...
• 62
• »

Đền Đô Đài, thờ gián quan Ngự sử Bùi Cầm Hổ

Đền Đô Đài nơi thờ gián quan Ngự sử Bùi Cầm Hổ ở phường Đậu Liêu, thị xã Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh, được công nhận di tích Lịch sử Văn hoá cấp quốc gia. Là ngôi đền cổ được xây dựng từ thời Lê sơ mà sách Hiến chương loại chí ghi nhận: “ dấu tích thiêng liêng của bậc danh thần”. Ngày nay, đền cổ dưới chân núi Bạch Ty, dãy Hồng Lĩnh, ở bên đường tránh quốc lộ 1A, các hạng mục di sản được bảo tồn chu đáo, xứng tầm đóng góp của ông với nước

Xem tiếp

Di tích quốc gia đền thờ Đặng Tất, Đặng Dung: Nơi ngân vang bài thơ “Cảm hoài”

Di tích quốc gia đền thờ Đặng Tất, Đặng Dung ở xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh được, Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch, xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hoá cấp Quốc gia vào năm 1991. Là nơi thờ hai vị danh tướng, trung thần thời Hậu Trần chính là Quốc công Đặng Tất và Đồng bình Chương sự Đặng Dung.

Xem tiếp

Dòng họ Phan với đình Nhà Trò và lễ hội ca trù

Nửa đầu thế kỷ XV, nghệ thuật hát ca trù - cửa đình được du nhập vào Hà Tĩnh, có tổ chức Ty giáo phường, đình Nhà Trò. Hàng năm, theo quy định vào tháng 6, tại đền Xứ tổ chức lễ hội tổ sư ca trù với quy mô Ty giáo phường ở 4 phủ 12 huyện xứ Nghệ về lễ hội tổ nghề hát ca trù, di sản văn hoá đại diện của nhân loại.

Xem tiếp

Một phác thảo về Trường Luỹ.

Trường Luỹ được bắt đầu xây dựng vào khoảng thế kỷ XVI, khi ông Bùi Tá Hán (1496 – 1568) lãnh nhiệm vụ của triều Lê Trung hưng vào trị nhậm trấn Quảng Nam, nay là vùng đất thuộc thành phố Đà Nẵng và các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên. Lúc bấy giờ, để ngăn chặn người thiểu số ở phía tây Quảng Ngãi, ông cho đắp các đoạn luỹ đất ở những nơi hiểm yếu và đặt một số đồn/bảo để kiềm phòng.

Xem tiếp

Bảo tồn tối đa tính nguyên gốc: Cách ứng xử đúng nhất với di sản

Hiểu về bảo tồn di sản trong tính nguyên gốc

Xem tiếp

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5
• 6
• 7
• 8
• 9
• 10
• 11
• ...
• 51
• »

Thư viện phim tư liệu

Bộ đếm lượt truy cập

Liên kết Website